UKA NEDİR

UKA KAVRAMI

Kırsal kalkınma; ekonomik, sosyal ve kültürel hayatı, teknolojik gelişmeleri, özellikle son yıllarda gözlenen küresel iklim değişikliği, salgın ve krizleri dikkate almayı gerektiren oldukça dinamik bir çalışma alanı olup ülkelerin gelişmişlik düzeylerine paralel olarak tüm dünyada önemli ölçüde kabul görmektedir. Söz konusu dinamik yapı, kırsal kalkınma politikalarının geliştirilmesine yönelik gerek kavramsal gerekse uygulama düzeyinde değişimlere ve tatbik edilen programlara yansımaktadır. Ulusal Kırsal Ağ Rehberi bu anlayışla hazırlanmıştır. Rehberde yer alan başlıklar, ilgili içerikler ve ekler kısmındaki formlara yönelik değişiklik ve iyileştirmeler, Tarım ve Orman Bakanlığı Stratejik Planları, IPARD Programı ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (UKKS) ile uyumlu olacaktır.

Kırsal kalkınma politikaları 1980’lere kadar dışsal müdahaleler şeklinde kurgulanmış ve üretime yönelik sektörel programların yanı sıra büyük altyapı projeleri ortaya koymuştur. Bu yaklaşımda kırsal bölgelerde yaşayanların rolü sınırlı tutulmuş, söz konusu programlara gerekli desteği vermeleri yeterli kabul edilmiştir. Ancak, 1990’lardan itibaren kalkınmayı kırsala taşımak yerine yerelden başlatmak gerektiği yönünde bir anlayış kabul görmeye başlamış, kalkınma vurgusu kırsalda içsel eylemlerin oluşumuna ve cesaretlendirilmesine evrilmiştir. Bu yeni yaklaşım, kırsal kalkınma için yalnızca sektörel değil, aynı zamanda bölgesel öncelikler ışığında kurgulanmakta ve kırsalla ilişkili pazarın yönlendirmelerini dikkate almaktadır. Buna paralel olarak, giderek sıklaşan biçimde kırsal paydaşların bir araya gelmelerinin, fikir, bilgi ve kaynak paylaşımında bulunmalarının kırsal kalkınmaya katkısı öne çıkmıştır. Farklı bölgelerde farklı biçim ve düzeylerde gerçekleşen bu ilişkiler, kırsal kalkınma ağlarını (network), bu ağların rolünü ve etkinliğini gündeme getirmiştir. Ağlar sayesinde birbirleriyle ilişkili kişi, kurum ve kuruluşlar bir araya gelmekte ve etkileşimde bulunmaktadır. Ağ kavramının kırsal kalkınma politikalarına yönelik Avrupa çapında bir politika aracı haline gelmesi 1991-1993 döneminde uygulamalı olarak başlatılan LEADER yaklaşımının başarısıyla yakından ilişkilidir. Ağ üyeleri, bu etkileşim üzerine kurulan ilişkilerle ortak farkındalıklar geliştirmekte ve hedeflenen sonuçlara varmak için seçenekler ortaya koymaktadır. Ağ kavramının kırsal kalkınma politikalarına yönelik Avrupa çapında bir politika aracı haline gelmesi 1991-1993 döneminde uygulamalı olarak başlatılan LEADER yaklaşımının başarısıyla yakından ilişkilidir. Süreç içinde kırsal kalkınmaya yönelik paydaşların ağlar biçiminde organize olması LEADER’in ötesine geçerek yaygınlaşmış ve ağ faaliyetlerini kolaylaştırmak amacıyla ulusal düzeyde Ulusal Kırsal Ağ (UKA) yapıları ve AB çapında Avrupa Kırsal Kalkınma Ağı (ENRD) ortaya çıkmıştır.
2008 yılından itibaren tüm AB ülkelerinde ve ortak programlar yürüten Türkiye ve Sırbistan gibi ülkelerde kurulan Ulusal Kırsal Ağlar, ENRD altında faaliyet göstermekte ve AB tarım politikalarının önemli bileşenleri olarak görev üstlenmektedirler.
Kırsal ağ oluşumu, kırsal kalkınma politikalarının daha etkin ve katılımcı biçimde uygulanmasını, diğer ağlarla yakın ilişkiler geliştirmesini, özellikle tecrübe paylaşımı ve sınır ötesi iş birliklerinin tesis edilip geliştirilmesini, bu yolla iyi uygulama örneklerinin yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir.

UKA kavramına kaynaklık eden ana metin, AB Komisyonunca hazırlanan ve kırsal kalkınmaya odaklanan 1305/2013 numaralı yönetmeliktir. 1
REGULATION (EU) No 1305/2013 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 17 December 2013 on support for rural development by the European Agricultural Fund for Rural Development (EAFRD) and repealing Council Regulation (EC) No 1698/2005
Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarım Fonu Tüzüğü’nün 54. maddesinde de belirtildiği üzere, AB üyesi her devlet, kırsal kalkınmada yer alan kurum ve kuruluşları bir araya getiren bir ulusal kırsal ağ kurarak;

  • Kırsal kalkınma politikalarının etkin şekilde uygulanmasını sağlamayı ve kırsal kalkınma için yeni yaklaşımlar sunmayı,
  • Paydaşların kırsal kalkınma uygulamasına daha fazla ve etkin şekilde dahil olmasının sağlanmasını,
  • Kırsal kalkınma programlarının uygulanmasında kalitenin artırılmasını,
  • Halkın geniş bir kesiminin ve olası faydalanıcıların kırsal kalkınma politikası ve finansman fırsatlarına ilişkin bilgilendirilmesini,
  • Tarım, gıda üretimi, ormancılık ve kırsal alanlarda inovasyonun geliştirilmesini vb.

temel amaçlara yönelik çalışmaları sürdürmeyi hedeflemektedir. Ağın genel anlayışı ve dayanağı birliktelik, güven ve iş birliği yoluyla tecrübelerin paylaşılmasıdır. 2007-2013 döneminde birçok AB ülkesinde UKA faaliyetleri başlatılmıştır. Bu faaliyetlerin değerlendirilmesi sonrasında eş güdümün sağlanması, gelişmelerin ortaya konması ve faaliyetlere yön vermesi amacıyla bir çalışma yürütülmüştür. İlgili çalışmada, 2007-2013 döneminde yürütülen faaliyetler ışığında 2014-2020 dönemine yönelik tavsiyeler yer almaktadır. Yukarıda yer alan yönetmeliğin öngördüğü çalışmalara katkıda bulunmak amacıyla, bağlayıcı olmayan ancak yasal süreçleri tamamlayıcı olduğu belirtilen bu AB resmî çalışması akabinde bir doküman hazırlanmıştır.2 “Ulusal Kırsal Ağların Kurulması ve İşletilmesi için Rehberlik Fişi” başlıklı bu belgede UKA’lar ile ilgili önemli başlıklar yer almaktadır. Türkiye Ulusal Kırsal Ağı, kırsal kalkınma için yenilikçi yaklaşım yollarının sunulması ve kırsal kalkınma çalışmalarının daha etkin ve eş güdümlü yürütülmesi amacıyla, yerelde ve merkezde çalışmalar gerçekleştirmekte, bu doğrultuda aşağıda yer alan faaliyetlerle kendini geliştirmektedir:

  • Kırsal kalkınma programlarının daha etkin uygulanması, daha iyi programlar geliştirilmesi,mevcut programlar arasında koordinasyonun sağlanması
  • Kırsal kalkınma paydaşları arasında tematik konularda stratejik ve analitik bilgi paylaşımının kolaylaştırılması, bulguların paylaşılması ve geniş biçimde duyurulması
  • LEADER tedbiri altında yer alan Yerel Eylem Grupları için eğitim ve ağ oluşturma desteği,özellikle bölgeler arası ve uluslararası iş birliği için teknik yardım sağlanması, yerel eylem grupları arasında iş birliğinin ve kırsal kalkınma ile ilgili diğer aktörlerle/paydaşlarla ortaklık arayışının geliştirilmesi
  • Danışmanlık ve inovasyon destek hizmetleri için ilgili aktörler/paydaşlar arasında bağların kurulması
  • İzleme ve değerlendirme bulgularının paydaşlara duyurulması
  • Kırsal kalkınma programlarının yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtılması ve buprogramlarla sunulan fırsatların daha geniş kitlelere duyurulması, uygulamaların yaygınlaştırılması ve kolaylaştırılması
  • Kırsal kalkınma ile ilgili Avrupa ağına katılıma katkıda bulunulması
  • Ulusal ve uluslararası bağlamda öne çıkan iyi uygulama örneklerinin tanıtılması, paydaşlara duyurulması
TEMEL KAVRAMLAR
Ulusal Kırsal Ağ’ın tanımlanmasında sıklıkla kullanılan terimler aşağıda yer almaktadır:
• Ağ (Network): Farklı aktörler arasında etkileşim ve bağlantılar
• Ağ Kurma (Networking): Bilgi, uygulama, deneyim,fikir ve kaynakların paylaşım süreci (Uygulamada ağ kurma süreçleri faaliyete geçmeden bir ağın çalışır hale gelmiş olması düşünülemez.)
• Ağ Destek Birimi (ADB): Ağ kurma sürecini kolaylaştırmak ve paydaşların katılımını sağlamak için gereken yapı (ADB’nin varlığı, ağın kurulduğu veya ağ kurma sürecinin başladığı anlamına gelmez.)
Türkiye’de UKA Süreci

Türkiye’de UKA’nın kuruluşuna ilişkin süreç, 28 Kasım 2017’de Yönetim Otoritesi tarafından düzenlenen geniş katılımlı bir toplantıyla resmî olarak başlatılmış ve ilgili paydaşlara duyurulmuştur. 2018 yılından bugüne yapılanmanın temelini oluşturmak amacıyla yurt içi ve yurt dışından uzmanların desteğiyle bu konuda çeşitli çalışmalar yürütülmüştür. Bu çalışmalar kapsamında, bir çalıştay düzenlenerek katılımcıların Ulusal Kırsal Ağ hakkında bilgilenmeleri sağlanmıştır. Ulusal Kırsal Ağ’ın temel bilgi paylaşım unsurlarından biri olan tematik çalışma grupları; kısa tedarik zinciri, tıbbi ve aromatik bitkiler, LEADER yaklaşımı, kırsal turizm, kırsalda girişimcilik ve yenilikçilik başlıkları altında oluşturulmuştur. Söz konusu çalıştayda Türkiye’de kurulacak olan UKA yapısının esasları da tartışılmıştır. UKA yeni bir anlayışla ilham verici iyi uygulama modellerine fırsat tanımış ve kırsal kalkınma alanına önemli katkılar ortaya koymuştur. Oluşturulan tematik çalışma grupları, daha sonra eklenen “Küçük Çiftçilerin Desteklenmesi”, “Kırsal Alan Tanımı” ve “Kırsal Altyapı” başlıkları ile birlikte farklı dönemlerde toplantılar yaparak temel sorunları ele almış ve bu sorunlar için olası çözüm önerilerini içeren raporlar düzenlemişlerdir.