UKA KAVRAMI

Kırsal kalkınma; ekonomik, sosyal ve kültürel hayatı, teknolojik gelişmeleri, özellikle son yıllarda gözlenen küresel iklim değişikliği, salgın ve krizleri dikkate almayı gerektiren oldukça dinamik bir çalışma alanı olup ülkelerin gelişmişlik düzeylerine paralel olarak tüm dünyada önemli ölçüde kabul görmektedir. Söz konusu dinamik yapı, kırsal kalkınma politikalarının geliştirilmesine yönelik gerek kavramsal gerekse uygulama düzeyinde değişimlere ve tatbik edilen programlara yansımaktadır. Ulusal Kırsal Ağ Rehberi bu anlayışla hazırlanmıştır. Rehberde yer alan başlıklar, ilgili içerikler ve ekler kısmındaki formlara yönelik değişiklik ve iyileştirmeler, Tarım ve Orman Bakanlığı Stratejik Planları, IPARD Programı ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (UKKS) ile uyumlu olacaktır.

Kırsal kalkınma politikaları 1980’lere kadar dışsal müdahaleler şeklinde kurgulanmış ve üretime yönelik sektörel programların yanı sıra büyük altyapı projeleri ortaya koymuştur. Bu yaklaşımda kırsal bölgelerde yaşayanların rolü sınırlı tutulmuş, söz konusu programlara gerekli desteği vermeleri yeterli kabul edilmiştir. Ancak, 1990’lardan itibaren kalkınmayı kırsala taşımak yerine yerelden başlatmak gerektiği yönünde bir anlayış kabul görmeye başlamış, kalkınma vurgusu kırsalda içsel eylemlerin oluşumuna ve cesaretlendirilmesine evrilmiştir. Bu yeni yaklaşım, kırsal kalkınma için yalnızca sektörel değil, aynı zamanda bölgesel öncelikler ışığında kurgulanmakta ve kırsalla ilişkili pazarın yönlendirmelerini dikkate almaktadır. Buna paralel olarak, giderek sıklaşan biçimde kırsal paydaşların bir araya gelmelerinin, fikir, bilgi ve kaynak paylaşımında bulunmalarının kırsal kalkınmaya katkısı öne çıkmıştır. Farklı bölgelerde farklı biçim ve düzeylerde gerçekleşen bu ilişkiler, kırsal kalkınma ağlarını (network), bu ağların rolünü ve etkinliğini gündeme getirmiştir. Ağlar sayesinde birbirleriyle ilişkili kişi, kurum ve kuruluşlar bir araya gelmekte ve etkileşimde bulunmaktadır. Ağ kavramının kırsal kalkınma politikalarına yönelik Avrupa çapında bir politika aracı haline gelmesi 1991-1993 döneminde uygulamalı olarak başlatılan LEADER yaklaşımının başarısıyla yakından ilişkilidir. Ağ üyeleri, bu etkileşim üzerine kurulan ilişkilerle ortak farkındalıklar geliştirmekte ve hedeflenen sonuçlara varmak için seçenekler ortaya koymaktadır. Ağ kavramının kırsal kalkınma politikalarına yönelik Avrupa çapında bir politika aracı haline gelmesi 1991-1993 döneminde uygulamalı olarak başlatılan LEADER yaklaşımının başarısıyla yakından ilişkilidir. Süreç içinde kırsal kalkınmaya yönelik paydaşların ağlar biçiminde organize olması LEADER’in ötesine geçerek yaygınlaşmış ve ağ faaliyetlerini kolaylaştırmak amacıyla ulusal düzeyde Ulusal Kırsal Ağ (UKA) yapıları ve AB çapında Avrupa Kırsal Kalkınma Ağı (ENRD) ortaya çıkmıştır.
2008 yılından itibaren tüm AB ülkelerinde ve ortak programlar yürüten Türkiye ve Sırbistan gibi ülkelerde kurulan Ulusal Kırsal Ağlar, ENRD altında faaliyet göstermekte ve AB tarım politikalarının önemli bileşenleri olarak görev üstlenmektedirler.
Kırsal ağ oluşumu, kırsal kalkınma politikalarının daha etkin ve katılımcı biçimde uygulanmasını, diğer ağlarla yakın ilişkiler geliştirmesini, özellikle tecrübe paylaşımı ve sınır ötesi iş birliklerinin tesis edilip geliştirilmesini, bu yolla iyi uygulama örneklerinin yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir.

UKA kavramına kaynaklık eden ana metin, AB Komisyonunca hazırlanan ve kırsal kalkınmaya odaklanan 1305/2013 numaralı yönetmeliktir. ¹
REGULATION (EU) No 1305/2013 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 17 December 2013 on support for rural development by the European Agricultural Fund for Rural Development (EAFRD) and repealing Council Regulation (EC) No 1698/2005
Kırsal Kalkınma için Avrupa Tarım Fonu Tüzüğü’nün 54. maddesinde de belirtildiği üzere, AB üyesi her devlet, kırsal kalkınmada yer alan kurum ve kuruluşları bir araya getiren bir ulusal kırsal ağ kurarak;

• Kırsal kalkınma politikalarının etkin şekilde uygulanmasını sağlamayı ve kırsal kalkınma için yeni yaklaşımlar sunmayı,
• Paydaşların kırsal kalkınma uygulamasına daha fazla ve etkin şekilde dahil olmasının sağlanmasını,
• Kırsal kalkınma programlarının uygulanmasında kalitenin artırılmasını,
• Halkın geniş bir kesiminin ve olası faydalanıcıların kırsal kalkınma politikası ve finansman fırsatlarına ilişkin bilgilendirilmesini,
• Tarım, gıda üretimi, ormancılık ve kırsal alanlarda inovasyonun geliştirilmesini vb.

temel amaçlara yönelik çalışmaları sürdürmeyi hedeflemektedir. Ağın genel anlayışı ve dayanağı birliktelik, güven ve iş birliği yoluyla tecrübelerin paylaşılmasıdır. 2007-2013 döneminde birçok AB ülkesinde UKA faaliyetleri başlatılmıştır. Bu faaliyetlerin değerlendirilmesi sonrasında eş güdümün sağlanması, gelişmelerin ortaya konması ve faaliyetlere yön vermesi amacıyla bir çalışma yürütülmüştür. İlgili çalışmada, 2007-2013 döneminde yürütülen faaliyetler ışığında 2014-2020 dönemine yönelik tavsiyeler yer almaktadır. Yukarıda yer alan yönetmeliğin öngördüğü çalışmalara katkıda bulunmak amacıyla, bağlayıcı olmayan ancak yasal süreçleri tamamlayıcı olduğu belirtilen bu AB resmî çalışması akabinde bir doküman hazırlanmıştır.2 “Ulusal Kırsal Ağların Kurulması ve İşletilmesi için Rehberlik Fişi” başlıklı bu belgede UKA’lar ile ilgili önemli başlıklar yer almaktadır. Türkiye Ulusal Kırsal Ağı, kırsal kalkınma için yenilikçi yaklaşım yollarının sunulması ve kırsal kalkınma çalışmalarının daha etkin ve eş güdümlü yürütülmesi amacıyla, yerelde ve merkezde çalışmalar gerçekleştirmekte, bu doğrultuda aşağıda yer alan faaliyetlerle kendini geliştirmektedir: